Zo gespannen als de dagen in de aanloop naar de Nationale Herdenking verliepen, zo rustig verliep de avond zelf. De extra beveiliging gaf de avond voor sommige mensen een extra lading, maar veel bezoekers gaven aan niet te hebben getwijfeld over hun komst. Een enkeling twijfelde alleen vanwege het slechte weer.
Waar normaal gesproken tienduizenden bezoekers vanaf alle kanten de Dam op komen wandelen in de uren voor de herdenking, schuifelden enkele duizenden mensen dit jaar via streng beveiligde ingangen het plein op. Van elke bezoeker werd bij de ingang de jas opengeritst, de tas gecontroleerd en iedereen werd gefouilleerd.
"Het is wel frappant dat je door een soort politiecheckpoint moet om stil te staan bij oorlog en vrijheid", zegt bezoeker Michiel. Hij staat met zijn broer en ouders aan de zijkant van het plein met goed zicht op het Nationaal Monument en de grote tv-schermen.
Het is de eerste keer dat ze als gezin de herdenking op de Dam bezoeken; vader René en moeder Annelies zijn er speciaal voor uit Noord-Limburg gekomen. De spanning van de afgelopen week en de extra veiligheidsmaatregelen waren voor hen geen reden om niet te gaan. "Sterker nog, het gaf een extra reden om juist wel te komen", zegt René. "We laten ons niet uit de weg slaan door mensen die dreigen met acties."
Dat zeggen ook Ed en Bruno, Amsterdamse buren die los van elkaar al jaren naar een herdenking in de stad gaan. Nu zijn ze voor het eerst samen op de Dam. Bruno: "Het feit dat ze het klein wilden houden vanwege een dreiging, maakt het extra belangrijk om er wel te zijn. Als de Dam helemaal leeg zou zijn, slaan we met zijn allen de plank mis."
Ed voegt toe: "Het geeft wel een bepaalde lading, al die beveiliging, maar we hebben niet getwijfeld. Alleen een beetje vanwege de regen", zegt hij met een knipoog.
Voor vriendinnen Gerlinde en Lara is de herdenking op de Dam een traditie die ze niet wilden overslaan. "We zijn hier nu voor de zevende keer", zegt Gerlinde. Ze vertelt dat ze van tevoren wel hebben overlegd of ze wilden gaan naar aanleiding van de extra maatregelen, maar lang hebben ze niet getwijfeld. "Vooral onze mannen vroegen of we het wel zeker wisten. Zij waren bezorgder dan wij. Maar ik heb een heel veilig gevoel", zegt Gerlinde.
Lara zegt dat ze tijdens de twee minuten stilte aan haar overgrootvader denkt. "Hij zat in het verzet en is doodgeschoten in de oorlog. Via mijn oma hebben we dat altijd meegekregen, en we praten er nog steeds over. Mede door mensen zoals mijn overgrootvader, kunnen wij hier staan." Lara kijkt even om zich heen: "En het is toch mooi om te zien dat er nog veel mensen zijn."
Wie tussen de mensen staat, heeft inderdaad niet direct door dat de opkomst fors lager is dan het aantal gereserveerde tickets. Bij de plechtigheid waren ongeveer 4400 mensen, terwijl er 10.000 kaarten waren gereserveerd. Een woordvoerder van het Nationaal Comité 4 en 5 mei vermoedt dat het slechte weer reden is geweest voor mensen om thuis te blijven.
Tijdens het taptoe-signaal, gespeeld voorafgaand aan de twee minuten stilte, begint het weer te druppelen. Na het slaan van de klok wordt het stil op de Dam. Het tikken van regendruppels op poncho's en regenjassen is twee minuten lang het enige geluid.
"Geen spanning", zeggen Ed en Bruno na afloop. "Maar wel koud!"
Ook de 33-jarige Milo uit Arnhem is tijdens het stiltemoment niet bezig geweest met een eventuele verstoring. Hij dacht aan zijn opa. "Voorgaande jaren keek ik het altijd op tv met hem, maar hij is onlangs overleden. Hij heeft vroeger in een Jappenkamp gezeten, maar vertelde daar nooit veel over." Ook Milo heeft niet getwijfeld over zijn komst. "Ik wilde hier zijn om mijn opa te eren."
Een ontsnapte zebra is na een avontuur van bijna een week in de Amerikaanse staat Washington weer terecht. Samen met drie soortgenoten ontsnapte het dier zondag uit een trailer. De drie werden snel gevangen, de vierde is nu pas weer terecht.
De zebra's werden vervoerd van de staat Washington naar een kinderboerderij in Montana. Toen de chauffeur even stopte om de trailer te controleren, ontsnapten de dieren. Aanvankelijk graasden ze wat naast de snelweg. Om te voorkomen dat ze in het verkeer terecht zouden komen, vormden automobilisten met hun auto's een soort hek langs de weg. Daarop vertrokken de zebra's.
Ze kwamen langs een restaurant, liepen door woonwijken en eindigden na een paar uur in iemands achtertuin. Daar konden ze gevangen worden. Maar de vierde zebra, Shug genaamd, sprong over een hek en ging er vandoor.
Af en toe verscheen de zebra op wildcamera's in de bossen. Terwijl er een zoekactie op touw werd gezet, veranderde Shug in een soort beroemdheid. In de lokale media werd volop gerapporteerd over de 'zearch' en de zebra verscheen veelvuldig op sociale media.
Er waren uiteraard ook zorgen. Er leven poema's in het gebied en het dier zou bang kunnen worden door de vreemde omgeving waarin hij zich bevond.
De zebra werd vrijdag aangetroffen in de plaats North Bend en kon daar met hulp van bewoners door dierenbeschermers gevangen worden. Volgens de dierenbescherming verkeert het dier in goede gezondheid.
Bij de Nationale Herdenking op de Dam waren dit jaar zo'n 4400 mensen aanwezig. Vanwege een reeks veiligheidsmaatregelen, en vermoedelijk ook het druilerige weer, was ongeveer een kwart van het gebruikelijke aantal bezoekers present bij de dodenherdenking.
Ondanks zorgen vooraf over mogelijke verstoringen, was het om 20.00 uur twee minuten stil:
Er werd stilgestaan bij de miljoenen slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, maar ook bij het leed veroorzaakt door latere oorlogen. Burgemeester Halsema riep in haar toespraak op om de erfenis van de vrede te beschermen. "Door altijd op te staan tegen antisemitisme, tegen elke vorm van haat en discriminatie. Door onze grondrechten te koesteren, net als de vrije pers en onze democratie."
Haar woorden leken te verwijzen naar polarisatie in de samenleving. In de nasleep van de oorlog in Gaza is het aantal meldingen van geweld of bedreigingen gericht tegen Joden fors gegroeid. Er was ook consternatie bij de opening van het Nationaal Holocaustmuseum in Amsterdam vorige maand. Er was aangifte gedaan wegens geroep van antisemitische leuzen, maar het OM heeft daar geen bewijs voor gevonden.
Vanwege deze spanningen had de burgemeester samen met de politie besloten tot maatregelen. Er was minder publiek welkom op de Dam en bezoekers werden gefouilleerd. Mensen moesten zich vooraf online aanmelden om aanwezig te zijn.
Het is onduidelijk in hoeverre deze maatregelen tot de lage opkomst hebben geleid. "Ik heb niets gehoord over een mogelijke boycot", zegt een woordvoerder van Comité 4 en 5 mei. Er waren 10.000 aanmeldingen gedaan, het maximale aantal.
"Gisteren hebben we nog een oproep gedaan: als je niet komt, annuleer dan je reservering. Dat hebben mensen ook gedaan en toen werden die reserveringen al snel weer door anderen ingenomen." Dat toont volgens de woordvoerder aan dat er weldegelijk animo was. "Ik heb geen andere verklaring dan het weer dat er veel mensen niet zijn gekomen."
Het Parool meldde dat een aantal aanmeldingen online via Martkplaats te koop is geweest. De politie kon desgevraagd niet zeggen of, en zo ja hoeveel mensen met een verkochte QR-code kwamen opdagen. "Vandaag zijn niet allerlei kaartjes gezien die zijn doorverkocht", zegt de woordvoerder van Comité 4 en 5 mei.
Bekijk hier een deel van Halsema's toespraak:
Burgemeester Halsema riep in haar speech aanwezigen op tot mededogen en begrip voor elkaar. "Oorlog maakt wonden die nooit helen. Oude angst kan zomaar opvlammen. Bij het plotselinge geluid van een sirene. Als er gescholden wordt of er agressie is in onze straten. Als beelden van gruwelijk oorlogsgeweld onze huiskamers, onze harten binnendringen."
In aanloop naar de Nationale Herdenking hadden meer dan tweehonderd moskeeën nog een oproep gedaan aan burgemeester Halsema om het geweld in Gaza te benoemen in haar toespraak. Mede omdat Halsema in 2022 in haar speech op de Dam aandacht had besteed aan de oorlog in Oekraïne.
Halsema liet voor de dodenherdenking van vandaag echter al weten dat de oorlog tussen Israël en Gaza niet aan de orde zou komen in haar toespraak vanwege haar verbindende rol als burgemeester.
Tijdens de herdenking werd één arrestatie verricht. Bij aanvang van het stiltemoment probeerde de man een spandoek in beeld te brengen, maar hij werd door agenten opgepakt. "Het heeft de stilte niet verstoord", zegt een woordvoerder van de politie.
Eerder op de dag werd in Amsterdam een 41-jarige man aangehouden die opruiende berichten had geplaatst op sociale media. De Belgisch-Libanese activist Dyab Abou Jahjah zegt dat het gaat om rapper Appa, oftewel Rachid El Ghazaoui. De rapper zou online hebben opgeroepen om de herdenking te verstoren om de aandacht te vestigen op het leed van de Palestijnen in Gaza.
Vele honderden fans staan op Long Island, in de staat New York, in de rij om een selfie met hem te maken. Robert F. Kennedy junior gaat geduldig met hen allemaal op de foto.
"Welke kandidaat doet dat nou?", vraagt Michelle zich hardop af. De vrouw uit Queens hoopt dat RFK jr. de politiek voortzet van zijn oom, oud-president John. F. Kennedy, en zijn vader Robert F. Kennedy sr.
Kennedy junior neemt het als onafhankelijke kandidaat op tegen Joe Biden en Donald Trump in de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Hij is weliswaar kansloos voor het presidentschap maar is mogelijk bepalend voor wie het wél wordt: Biden of Trump. Bij een nek-aan-nekrace kan hij het spel voor één van hen bederven door cruciale stemmen weg te snoepen.
De zelfverzekerde Kennedy ruikt kansen nu de beide gedoodverfde presidentskandidaten historisch impopulair zijn: "Als er een moment is dat een derde kandidaat een goede kans maakt, dan is het nu", reageert hij tijdens zijn rally tegen de NOS.
De 70-jarige Kennedy had een bewogen leven. Na de traumatische moorden op zijn oom en zijn vader raakte hij verslaafd aan heroïne. Na 14 jaar kickte hij af, werkte bij het Openbaar Ministerie en maakte furore als milieuactivist.
Hij leidt ook de organisatie Children's Health Defense, die bekendstaat om desinformatie over vaccins. RFK jr. herhaalt regelmatig de mythe dat vaccins autisme zouden veroorzaken.
Tijdens de coronapandemie werd Kennedy prominent vertolker van complottheorieën. Zo zou covid-19 volgens hem in een lab zijn ontwikkeld als biowapen en vooral bepaalde etnische groepen treffen. RFK jr. werd tijdelijk verbannen van Instagram.
Kennedy moet regelmatig terugkomen van foutieve uitspraken. Zo zei hij ten onrechte dat de bestormers van het Capitool ongewapend waren.
RFK ging ook door het stof nadat in de pauze van de veelbekeken Super Bowl een campagnespot voor hem werd uitgezonden die was gebaseerd op een beroemde spot van zijn oom JFK. Zijn familie was woedend: ze vinden dat Bobby met de nalatenschap van zijn oom aan de haal gaat.
De schatrijke financier van de peperdure reclame, Nicole Shanahan, is inmiddels Kennedy's running mate. RFK jr. leunt vooral op een rijke geldschieter die ook de campagne van Trump financiert.
RFK jr. scoort gemiddeld 13 procent van de stemmen in de peilingen en staat al op het stembiljet in Californië, Utah, Hawaï en de belangrijke swing state Michigan. En zelf zegt hij dat als de presidentsverkiezingen een tweestrijd zouden zijn tussen hem en Trump of Biden, hij zou winnen. Hij baseert dat op een peiling onder 26.000 kiezers die zijn campagne liet uitvoeren.
Veel familieleden hebben recent op een partijbijeenkomst hun steun uitgesproken voor Joe Biden. Een van hen noemt Bobby "een bedreiging voor de VS", omdat hij de herverkiezing van Biden in de weg kan zitten.
Het zal niet de eerste keer zijn dat een derde kandidaat de uitkomst van Amerikaanse verkiezingen bepaalt. Zo kaapte Groenen-kandidaat Ralph Nader in 2000 broodnodige stemmen weg bij Democraat Al Gore in swing state Florida. Republikein George W. Bush ging er met het bot vandoor.
Acht jaar eerder trok Bush' vader zelf aan het kortste eind: de onafhankelijke miljardair Ross Perot pakte met zijn radicale bezuinigingsagenda 19 procent van de - veelal conservatieve - stemmen waardoor rivaal Bill Clinton in het Witte Huis kwam.
De vraag is nu echter bij wie RFK jr. de meeste stemmen gaat weghalen: bij progressieve stemmers, die vallen voor zijn bekende familienaam en milieu-activisme, of bij conservatieve stemmers die gecharmeerd zijn van zijn anti-establishment houding en vaccinscepsis. In peilingen kaapt RFK bij beiden ongeveer evenveel stemmen weg.
Voor Biden en Trump is er nu reden om RFK jr. te vrezen. Bidens campagneteam valt Kennedy al langer aan. Trump had aanvankelijk juist vriendelijke woorden voor Kennedy, maar trekt inmiddels tegen hem van leer. Zo schreef de Republikeinse presidentskandidaat vorige week op zijn socialemediaplatform Truth Social dat een stem op de in zijn ogen "radicaal-linkse" RFK jr. een "verspilde proteststem' is.
Kennedy weigert zichzelf als spoiler te typeren. "Een spelbederver is iemand die niet kan winnen maar de strijd tussen anderen verstoort. Maar ik kan wél winnen en president Biden niet, dus hij is de spelbederver."
Ook zijn fans in Long Island willen daar niets van horen. Zoals de 18-jarige Luciano, die voor het eerst gaat stemmen. "Stem niet voor degene die kan winnen," zegt hij in de ellenlange rij voor selfies met RFK, "stem voor degene die voor dezelfde idealen staat."